Αχλαδόκαστρο

Το Αχλαδόκαστρο (πρώην Αρτοτίβα) βρίσκεται στις ΝΔ πλαγιές του όρους Αλωνάκι και στην προβολή του Βουνάκι (1.005 μ.). Ανάγεται στη βυζαντινή εποχή. Η ονομασία Αρτοτίβα έχει λατινική προέλευση και σημαίνει εκείνον που βρίσκεται κοντά σε στενά ποταμού. Η νέα ονομασία Αχλαδόκαστρο(1928) συνδυάζει την παραγωγή των αχλαδιών με το κάστρο (αχλάδι + κάστρο).Από τα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα συμπεραίνουμε ότι υπήρχε ζωή και την αρχαία εποχή.

Στη θέση Εικόνισμα και στη Γλαρέντζα επισημάνθηκαν τάφοι. Επίσης στα Διπόταμα στη συμβολή των ποταμών Εύηνου και Κότσαλου στη δεξιά όχθη υψώνεται ο λόφος Καστράκι, προέκταση του όρους Αλωνάκι. Στις νότιες κλιτύες του λόφου βρέθηκαν κέραμοι με επιγραφές, καθώς και νόμισμα με την επιγραφή Πρόσχιον και αυτό έδωσε το όνομα στον τέως Δήμο Προσχίου, ενώ οι δύο άλλες πλευρές του είναι απότομοι. Στην κορυφή του λόφου υπήρχε μικρό αιτωλικό κάστρο, το οποίο επόπτευε τη διάβαση στα ποτάμια. Από το μικρόκαστρο αυτό πήρε και ο λόφος το όνομα Καστράκι. Πριν τα Διπόταμα στα πόδια του λόφου υπήρχε πέτρινη γέφυρα. Φαίνεται λείψανο του αριστερού βάθρου. Βόρεια από τα Διπόταμα, τη συμβολή του Κότασαλου με τον Εύηνο, βρίσκεται η περίφημη τοξοειδής γέφυρα της Αρτοτίβας, η “Καμάρα”, θεμελιωμένη σε απόκρημνους βράχους, που συνέδεε τις επαρχίες Τριχωνίδας και Μεσολογγίου με τη βόρεια Ναυπακτία και την Ευρυτανία. Σημείο αναφοράς για τους ντόπιους και άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία, την οικονομία και την κοινωνική ζωή της ευρύτερης περιοχής.

Το Γεφύρι της Αρτοτίβας είναι κτισμένο στο στενότερο σημείο του ποταμού Εύηνου, λίγο πριν συναντήσει τον παραπόταμο του Κότσαλο, πάνω στο παλιό μονοπάτι που συνδέει την Κάτω Χρυσοβίτσα με το Αχλαδόκαστρο. Είναι κατά πάσα πιθανότητα κτίσμα της Ενετοκρατίας (1407 – 1499), ωστόσο ο τρόπος κατασκευής της εμφανίζει τα χαρακτηριστικά των ηπειρώτικων γεφυριών της Τουρκοκρατίας. Το γεφύρι είναι λιθόκτιστο με συγκολλητικές ύλες από ισχυρότατο ασβεστοκονίαμα, μονότοξο με άνοιγμα 22,35 μ. στο επίπεδο της μέσης στάθμης του νερού και το πάχος του στο ψηλότερο σημείο είναι 1 μ. περίπου. Οι δύο πρώτες λιθοσειρές του τόξου από την έδρασή του στο βράχο αποτελούνται από λαξευμένους σχιστόλιθους μεγάλου μεγέθους, ενώ στην υπόλοιπη κατασκευή γενικά χρησιμοποιούνται μικροί ακανόνιστοι λίθοι. Το οδόστρωμα από τα δύο άκρα του γεφυριού ως την κορυφή προχωρεί με κεκλιμένα πλατύσκαλα πλάτους 0,80 – 1 μ. περίπου και η τελική επίστρωση γίνεται καλντερίμι. Στις δυο πλευρές υψώνεται στηθαίο μέχρι ύψους 0,60 μ. Το καλντερίμι συνεχίζεται και εκατέρωθεν του γεφυριού με στηθαίο που προστατεύει την πλευρά του προς το ποτάμι. Είναι το αρχαιότερο γεφύρι από όσα μέχρι σήμερα σώζονται στο νομό Αιτωλοακαρνανίας, έχει πρόσφατα επισκευασθεί και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Ενοριακός ναός είναι ο Άγιος Νικόλαος που δεσπόζει στην περιοχή. Το κτίριο του Δημοτικού σχολείου του Αχλαδοκάστρου είναι ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος και κατασκευής καθώς και υψηλού αισθητικού επιπέδου. Από το 2000 έχει παραχωρηθεί στο Σύλλογο Αχλαδοκαστριτών και σήμερα λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο. Το Αχλαδόκαστρο περικλεισμένο από τον Εύηνο, τον Κότσαλο, τον Αρτοτιβιάνο και τον Αγιοβλασιώτη παρουσιάζει με τα φαράγγια του, τους βράχους, όπως τα Ριζόβραχα όπου κρύβονταν στις δύσκολες ώρες, τα δάση του και τα μονοπάτια μεγάλο ενδιαφέρον για περιηγητικές δραστηριότητες. ΒΔ από το Αχλαδόκαστρο βρίσκεται το Διασελάκι (πρώην Σέλψα) σε υψόμετρο 700 μ. στις ΝΔ πλαγιές της λοφοσειράς Ανεμίτσι (1.136 μ.) που χωρίζεται από το Αχλαδόκαστρο από τον χείμαρρο Αρτοτιβιάνο. Είναι έδρα του ομώνυμου τοπικού διαμερίσματος που ανήκει στο Δήμο Θέρμου. Μετονομάσθηκε το 1927 σε Διασελλάκιον. Αρχαιότητες (τάφοι) βρέθηκαν στις θέσεις Χαριά τη Ράχη, Κριθαράκια, Στεργιόπλου, Κολόραχο, Φτερολάκωμα. Ο ενοριακός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, σε γραφικό μικρό ύψωμα σχεδόν στο κέντρο του χωριού, παρουσιάζει ενδιαφέρον. Κτίστηκε από Πλατανιώτες (1 Μαΐου 1808), όπου και ανήκε η περιοχή. Αξιοπαρατήρητες είναι οι δύο τοξωτές είσοδοι που παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Λιθανάγλυφες παραστάσεις ζώων υπάρχουν στην κύρια δυτική είσοδο. Αξιόλογο είναι και το αετωματικό καμπαναριό με πελεκητή πέτρα.