Αναβρυτή

Η Αναβρυτή (πρώην Βετοψίστα – Βιτοψίστα) βρίσκεται στις ΒΑ πλαγιές του Μακρύορους. Μετονομάσθηκε το 1928 σε Αναβρυτή, λόγω των πολλών νερών που αναβρύζουν. Μετρούν 32 πηγές. Το αρχικό χωριό βρισκόταν στη θέση Παλιοχώρια στην Παναγία. Το Παλιοχώρι είναι απέναντι από το σημερινό χωριό σε χαμηλότερο υψόμετρο. Από έγγραφα παρατηρούμε πέραν των δημητριακών (σιτάρι, κριθάρι, βρίζα) είχε αξιό- λογη παραγωγή σε μετάξι το 1829.

Το χωριό βρίσκεται στην ίδια λεκάνη ανάμεσα στα βουνά Μακρύορος, Σύρτα και Μακριά Ράχη με τα χωριά Κεντρική, Ασπριά και Καταφύγιο που διασχίζεται από τον Ανδριβριτσιώτικο, τον Βιτοψιστιάνικο και τον Ασπριώτικο που σχηματίζουν τον Αμορανίτικο ποταμό. Επομένως και εδώ έχουν βρεθεί κατά καιρούς κεραμίδια και όστρακα που φανερώνουν την ύπαρξη αρχαίας αιτωλικής ζωής.

Στην περιοχή της Αναβρυτής στη θέση Αγλαντίνια λίγα μέτρα από τον Αντριβιτσιώτικο χείμαρρο, είναι ένα εξαιρετικής σημασίας φυσικό μνημείο, ένα σπήλαιο, που είναι γνωστό με το όνομα Δρακότρυπα. Το σπήλαιο το διαρρέει ένα υπόγειο ποτάμι σχηματίζοντας λίμνες και λιμνούλες και διακοσμώντας το με σπάνιους σταλακτικούς και σταλαγματικούς σχηματισμούς που έχουν μια σπάνια αστραφτερή μορφή. Το σπήλαιο αυτό είναι γνωστό από το 1969 και έχει εξερευνηθεί σε έκταση 1.600 τ.μ. σε μήκος διαδρόμων 550 μ. περίπου. Θεωρείται πολύ μεγάλης αξίας λόγω των μεγάλων διαστάσεων και των πολύπλοκων διαδρόμων που παρουσιάζουν σπάνιας μορφής αστραφτερό κρυστάλλινο διάκοσμο. Δυστυχώς όμως λόγω της μορφολογίας του το σπήλαιο είναι επισκέψιμο μόνο από ειδικούς. Τέσσερις μύλοι λειτουργούσαν στο χωριό και η παράδοση θέλει να λειτουργεί κατά την τουρκοκρατία και μπαρουτόμυλος.

Η Αναβρυτή είναι όμορφο και γραφικό χωριό με πολλά νεόκτιστα σπίτια με παραδοσιακή πέτρα. Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παλιά βρύση μέσα στο χωριό. Στέμμα της είναι το “Κρι”, ένα μεγάλο δάσος ποικίλης βλάστησης. Κτισμένη στη σκιά του Μακρύορους και της Παπαδιάς, με την τραγουδισμένη βρύση και το φημισμένο χάνι της, παρουσιάζει πολλές διεξόδους στους φυσιολάτρες περιπατητές. Ο ενοριακός ναός της Αγίας Παρασκευής (1891) με την πέτρινη δόμησή του είναι εντυπωσιακός. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εικόνα της Αγίας (1847). Γραφικά είναι και τα ξωκλήσια: Ζωοδόχος Πηγή, Άϊ Γιώργης, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός στη θέση Γλας (= Πύργος) και Παναγιά στα Παλιοχώρια. Στην τοποθεσία Κοκαλιάρες, ερειπωμένος ο Άϊ Χαράλαμπος.