Καταφύγιο

Το Καταφύγιο (πρώην Αμόρανη) βρίσκεται στις ανατολικές πλαγιές του βουνού Μακρύορος. Στο τοπικό διαμέρισμα υπάγεται και ο συνοικισμός Γολέμι. Μια πιθανή εκδοχή για την ονομασία Αμόρανη είναι να πρόκειται για υδρωνύμιο (Α-μορ-ανη = περιοχή με πολλά νερά, υδρούσα, νερούσα). Το 1927 μετονομάσθηκε σε Καταφύγιο, διότι κατά τους χαλεπούς καιρούς είχε και αυτόν το ρόλο λόγω του απόκρημνου της περιοχής.

Το Καταφύγιο ανάγεται στη βυζαντινή εποχή. Ξακουστά για την αγριάδα του τοπίου είναι τα Αμορανίτικα Βράχια. Το βουνό Μακρύορος κόπτεται απότομα και σε πολλά μέτρα βάθος ακούγεται το βουητό του Μόρνου που συνεχίζει την πορεία του για τη θάλασσα. Αμέσως μετά τα Βράχια βρίσκεται το ξωκλήσι τ’ Άϊ Γιώργη που στέκει εκεί βιγλάτορας από τά χρόνια της τουρκοκρατίας, ανακαινισμένο στη δεκαετία του 1990. Σε μικρή απόσταση οι Δώδεκα Απόστολοι στα ριζά του λόφου του Κάστρου. Στο λόφο υπήρχαν ίχνη αρχαίου αιτωλικού φυλακίου που έλεγχε τα περάσματα. Στο χώρο του κάστρου υπήρχε κατά την παράδοση μοναστήρι. Στην είσοδο του οικισμού στέκει ο Άγιος Δημήτριος, μικρός, λιτός, μονόχωρος ναός με σταυροειδή στέγη. Μεγαλοπρεπής με εντυπωσιακή δόμηση ο ενοριακός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Υπήρχε το 1829 πράγμα που σημαίνει ότι ανάγεται στους χρόνους της τουρκοκρατίας και τη σημερινή του μορφή την πήρε κατά το 1900.

Το χωριό είναι περιποιημένο με την πλακόστρωτη πλατεία, και τον υπεραιωνόβιο πλάτανο και τις δροσερές βρύσες. Από τον Άϊ Θανάση που μοιάζει με βυζαντινή βίγλα, παρατηρητήριο εποπτεύονται όλα τα κρησφύγετα της περιοχής: η Κιάφα, η Δρακότρυπα, το Κάστρο, η Αετοφωλιά. Γραφικός ο Πλατανιάς στην έξοδο για την Αναβρυτή, όπου φιλόξενος ξενώνας και στη συνέχεια το ξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης σε αγναντερό μέρος και στο σύνορο με την Αναβρυτή η Αγία Τριάδα. Πλησίον προς την Αναβρυτή είναι και το τοπωνύμιο “Του Πατροκοσμά η λάκα” όπου κατά την παράδοση κήρυξε ο Πατροκοσμάς. Στην περιφέρεια του Καταφυγίου υπάρχουν τέσσερα πετρόχτιστα γεφύρια. Το παλαιότερο που ανάγεται στην τουρκοκρατία είναι το πολυθρύλητο ναυπακτοδωρικό γεφύρι στο Μόρνο, το μονότοξο Κεφαλογιόφυρο, που συνέδεε τη Ναυπακτία με τη Δωρίδα.

Το δεύτερο βρίσκεται στο Τρανόρεμα (Γρανιτσιώτικος ή Γριάς Ρέμα) και συνέδεε τη Νότια Ναυπακτία με την Αποδοτία. Από εδώ περνούσαν και όσοι κατευθύνονταν προς Κεφαλογιόφυρο – Βαρνάκοβα – Τρίκορφο. Το γεφύρι που κατασκευάστηκε το 1883 καταχώθηκε και το 1906 με 1907 έγινε το υπάρχον μονότοξο γεφύρι. Στη δεξιά όχθη του ποταμού βρίσκεται ο Δήμος Πυλήνης (τοπικό διαμέρισμα Ανθό- φυτου) και στην αριστερή ο Δήμος Αποδοτίας (τοπικό διαμέρισμα Καταφυγίου – συνοικισμός Γολέμι).

Το τρίτο πετρογέφυρο βρίσκεται στο ποτάμι Αμορανίτικος (ή Φονιορέματα). Κτίσθηκε περί το 1900 με μαυρολίθαρο που πήραν από το ποτάμι και κερέτσι. Είναι μονότοξο με χαμηλωμένο τόξο σε ένα τοπίο ονειρώδες. Το γιοφύρι ένωνε το δρόμο για τον Ασπριά και άλλα χωριά της Αποδοτίας. Το τέταρτο είναι μέσα στο χωριό στη θέση Πουρί, στην κοίτη του χειμάρρου Κουτρουμπή Ρέμα. Σήμερα εγκιβωτισμένο σε σκυρόδεμα.

Τέσσερις μύλοι υπήρχαν στο Αμορανίτικο ρέμα. Ο ένας, μάλιστα, σταμάτησε τη λειτουργία του το 1998 και άλλοι τέσσερις στο Πουρί, στη Μηλιά, στις Συκιές και στη Φοντάνα. Στην αριστερή όχθη του Αμορανίτικου είναι το κρησφύγετο η Κιάφα, όπου οι κυνηγημένοι έβρισκαν καταφύγιο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο καταρράκτης στη Φοντάνα. Συνοικισμός που ανήκει στο Καταφύγιο είναι το Γολέμι. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του Μακρύορου, σε υψόμ. 600 μ., ενώ το Καταφύγιο βρίσκεται στην ανατολική πλευρά. Η ονομασία προέκυψε από παρωνύμιο γολέμης (= μεγαλόσωμος, σωματώδης). Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1950 /51). Κατά την επιγραφή ο προγενέστερος ναός κτίστηκε το 1855. Εντυπωσιακή η πέτρινη δόμηση του ιερού. Στην περιφέρεια του Γολεμίου και επί του βατού δρόμου είναι το Χάνι του Ζορμπά. Παλιός οικισμός είναι οι Ταράτσες (Μπουκιστιάνικα) λίγο πιο πάνω από το γεφύρι του Αμορανίτικου στην αριστερή του όχθη. Ετυμολογικά Μπουκιστιάνικα προέρχεται από πατριδωνυμικό Ποκιστιάνος (Ποκίστα) και Ταράτσες από τη μορφή των πρόχειρων κατοικιών.