Κυδωνιά

Βρίσκεται στο ΒΑ άκρο της Ναυπακτίας, στις βόρειες πλαγιές του βουνού Πύργος (Τσούκα, 1.354 μ.). Το χωριό ανάγεται στη βυζαντινή εποχή, αφού απαντιέται στα οθωμανικά κατάστιχα με την ονομασία Ζιλίτσα. Το 1927 μετονομάσθηκε σε Οξυά, από το ομώνυμο γειτονικό βουνό και το 1928 σε Κυδωνιά. Κατά την παράδοση ήταν κτισμένη στη θέση Γούστιανη, 4 περίπου χλμ. ανατολικότερα από τη σημερινή του θέση. Πιθανόν το τοπωνύμιο να προέρχεται από το κυριωνύμιο Κωστής (Κουστής – Γκουστής). Εδώ βρέθηκαν διάφορα αρχαία αντικείμενα, ενεπίγραφη πλάκα, καθώς και Ελληνότρυπες (τάφοι).

Σε περίοπτη θέση βρίσκεται ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου, σταυροειδής βασιλική με τρούλο και ενσωματωμένο τρουλαίο καμπαναριό (θεμελ. 1991, εγκ. 2005). Ο παλαιότερος ναός ανακαινίσθηκε το 1832, ενώ είχε κτισθεί προ του 1800. Αξιοθέατο είναι το παρεκκλήσιο σήμερα του Άϊ Γιάννη του Προδρόμου, που ήταν τα βυζαντινά χρόνια μοναστήρι. Το 1829 στο ναό έγιναν οι πρώτες εκλογές. Φιλοξενεί το τέμπλο του Αγίου Νικολάου Κυδωνέας με εξαιρετικές αγιογραφίες. Στην κορυφή του χωριού με αναπεπταμένο ορίζοντα βρίσκεται το ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής που το 1890 ήταν ερειπωμένο και ξανακτίσθηκε τα τελευταία χρόνια.

Τα δημοτικά τραγούδια την χαρακτηρίζουν “Ζελίστα ξακουσμένη” γιατί πραγματικά είχε αναπτύξει τη χρυσοχοΐα και ασημουργία, ιδιαίτερα τη χαλκουργία και τη μεταξουργία. Τρεις φορές καταστράφηκε η Ζιλίστα (1770, 1803, 1847) και πάλι ξακακτίσθηκε. Το χωριό σαν στέμμα της έχει το περίφημο δρυοδάσος της με τις πανύψηλες βελανιδιές.