Λεύκα

Η Λεύκα (πρώην Μικρά Παλούκοβα) βρίσκεται στις NA πλαγιές της Οξιάς σε υψόμετρο 1.080 μ. Μέσα σε μια χαράδρα που σχηματίζεται από 2 λοφοσειρές του αντερείσματος Πυργάκι (1.416 μ.) της Οξιάς, κάτω από δάσος ελάτων και πουρναριών σε κατωφερικό έδαφος στην αριστερή όχθη του Παλουκοβίτικου που χύνεται στον Εύηνο. Κατά την παράδοση υπήρχε ένα χωριό που το έλεγαν Δούκας. Αυτό το χωριό εγκαταλείφθηκε λόγω καθιζήσεων και μερικοί από τους κατοίκους της έκτισαν την Τέρνοβα (Δενδροχώρι) και άλλοι την Παλούκοβα. Άρα, λοιπόν, αφού η ενωμένη Παλούκοβα υπήρχε το 1454, ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους και το χωριό Δούκας είναι πολύ προγενέστερο.

Ίσως να ανάγεται στα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου που η δυναστεία των Δούκα κυβερνούσε τον τόπο και η περιοχή ήταν φέουδό της. Φαίνεται ότι η ενωμένη Παλούκοβα κτίσθηκε στο χώρο του Μοναστηριού της Γέννησης της Θεοτόκου, που φαίνεται τότε ήταν ερειπωμένο, ανατολικότερα από το χωριό Δούκας. Κάποιοι από τους κατοίκους έκτισαν σπίτια στη θέση Παλιοχώρι, όπου ο Άγιος Κωνσταντίνος και μερικοί πέρασαν το Παλουκοβίτικο και δημουργήθηκε νέο χωριό που για να ξεχωρίζει από την ενιαία Παλούκοβα ονομάσθηκε Μικρή. Και η άλλη κατ’ αναλογία ονομάσθηκε Μεγάλη. Το 1927 μετονομάσθηκε σε Λεύκα (φυτωνύμιο). Το 1895 έγινε νέα καθίζηση και καταστράφηκαν 25 σπίτια και η εκκλησία και τα λοιπά σπίτια έπαθαν σημαντικές ζημιές. Έτσι εγκαταλείφθηκε προσωρινά το χωριό και έκτισαν σπίτια στον ανατολικό λόφο. Στη θέση Παλιοχώρι μεταξύ της Μικρής και Μεγάλης Παλούκοβας “ευρίσκονται κατεσπαρμέναι συντετριμμέναι κέραμοι μαρτύριον παλαιού οικισμού”. Επίσης τα τοπωνύμια Πύργος – Πυργάκι που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή, πιθανόν να υποκρύπτουν αρχαία αιτωλικά φυλάκια.

Η Λεύκα έχει ως ενοριακό ναό την Αγία Παρασκευή που υπήρχε το 1829, καταστράφηκε περί το 1895 και ξανακτίσθηκε αργότερα. Είναι γραφικό χωριό με αρκετά καινούργια παραδοσιακά σπίτια και ζωντανεύει ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες. Στο κέντρο του χωριού διακρίνεται το καλαίσθητο και καλοκτισμένο Περιβαλλοντικό Κέντρο Ενημέρωσης και Τεκμηρίωσης Λεύκας του Δήμου. Σκοπός του Κέντρου , που σήμερα δυστυχώς υπολειτουργεί είναι η έρευνα, η παρατήρηση, η γνωριμία και η διαφήμιση με απώτερο στόχο την προστασία του απείρου κάλους οικοσυστήματος στην περιοχή της λεκάνης απορροής των πηγών του Εύηνου ποταμού που θα υδροδοτεί τις επόμενες δεκαετίες την Αθήνα. Λόγω των πολλών νερών είχε και αρκετούς μύλους. Κατά τις διηγήσεις των γερόντων εδώ υπήρχε ο Κουλουπάν’ς (Κολοπάνης), το ξωτικό που ήταν η αιτία να ψοφούν τα γιδοπρόβατα. Ίσως είναι μια μακρινή απήχηση του τραγοπόδαρου Θεού Πάνα.

Πρωτότυπο είναι το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στην είσοδο του χωριού με τα απλά υλικά και με τις φιγούρες που σου δίνουν την εντύπωση τοτέμ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαδρομή προς τα βοσκοτόπια του χωριού που οδηγεί στο ξωκλήσι του Άϊ Λιά και στη συνέχεια στα βοσκοτόπια και στα γρέκια των τσοπάνηδων Τσουκνίδα, Κρανούλα, Σπηλούλα, Παλιόστανη, Τουρκόλακα, Βρύση Κάναλος, κ.ά. Η διαδρομή οδηγεί στη Σαράντενα (Ψηλή Ράχη) 2.000 μ. όπου εκεί θα συναντήσει κανείς τη νοτιότερη εξάπλωση δάσους οξιάς στην Ευρώπη. Στη Λεύκα, το πρώτο Σάββατο του Αυγούστου, ο πολιτιστικός σύλλογος διοργανώνει τη γιορτή των “Παραδοσιακών Φαγητών”, είναι η γιορτή της γυναίκας, όπου οι γυναίκες του χωριού ετοιμάζουν παραδοσιακές πίτες, κρέατα, διακοσμημένες τυροκουλούρες, γλυκά κ.ά. Ακολουθούν θεατρικά δρώμενα που έχουν αναφορές στην κτηνοτροφική δραστηριότητα, τα έθιμα την παράδοση του χωριού και στη συνέχεια ακολουθεί παραδοσιακή μουσική και γλέντι με πολύ κρασί. Εκεί θα βρείτε παραδοσιακά προϊόντα του χωριού και αναμνηστικά από τα χέρια των γυναικών του συλλόγου.