Αράχοβα

Η Αράχοβα βρίσκεται στις νοτιοδυτικές πλαγιές του βουνού Κοκκινιάς σε υψόμετρο 960 μέτρα. Στο τοπικό Διαμέρισμα υπάρχει και ο συνοικισμός Κρανές. Στα πόδια της Αράχοβας κυλούσε ο Εύηνος που άφησε τη θέση του στην όμορφη και γραφική Ευηνολίμνη. Το ποτάμι ήταν πηγή ζωής, όταν ο πληθυσμός παρέμενε ακόμα στις εστίες του γι’ αυτό είχαν αναπτυχθεί στην όχθη του πέντε αγροοικισμοί: Η Τρανή Λάκκα, οι Κρανές, οι Βαριές, η Βαμβακιά και το Παλιοχώρι. Στα ορεινότερα ήταν η Πολιάνα (= λιβάδι) και η Παλιαράχοβα. Η Αράχοβα ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους.

Σημαίνουσα κατά την Τουρκοκρατία ήταν η οικογένεια Σισμάνη, της οποίας μέλη της υπήρξαν προεστώτες της επαρχίας Κραβάρων και εθρήνησαν πολλά θύματα από τις διώξεις του Αλή Πασά. Μετά την απελευθέρωση μέλη της διετέλεσαν βουλευτές και δήμαρχοι της περιοχής. Κοινή η πεποίθηση ότι η ονομασία Αράχοβα είναι σλαβική και σημαίνει καρυδότοπο. Όμως υπάρχουν και αντιρρήσεις. Μια απ’ αυτές είναι ότι προέρχεται από τη λέξη ραχάς + οβα που είναι σλαβική, αλλά χρησιμοποιείται από τους Βλάχους και τους Αλβανούς. Ραχάς κατά τον Ησύχιο (5ος αιώνας μ.Χ.) σημαίνει χωρίον σύνδεδρον και μετέωρον και κατά τον Μ. Φώτιο (9ος αιώνας μ.Χ.) δενδρώδες χωρίον. Και ας μην ξεχνάμε ότι στα κατάστιχα εμφανίζεται ως Ράχοβα χωρίς το αρχικό Α και πράγματι είναι “σύνδενδρον και μετέωρον”.

Κατά την παράδοση το αρχικό χωριό ήταν στη θέση Παναούλα, στη συνέχεια μετοίκησαν στη θέση Παλιοχώρι κοντά στο κάστρο. Και οι δύο αυτές θέσεις είναι κοντά στον Εύηνο. Άγνωστο για ποιο λόγο μετοίκησαν πιο βόρεια στη θέση που φέρει το όνομα Παλιαράχοβα στην αριστερή όχθη Μεγαρέματος, παρακλαδιού του παραπόταμου Κλινοβίτη. Τελικά και το χωριό αυτό εγκαταλείφθηκε και κτίστηκε νέο χωριό νοτιότερα στη Φακές που πήρε το όνομα του πρώτου και αυτό έμεινε ως Παλιά-Αράχοβα (Παλιαράχοβα). Στην Παλιαράχοβα στη θέση Αλεφάντω βρέθηκε ενεπίγραφη πλάκα, ενώ στη θέση Παλιοκάλυβα βραχιόλι χωμάτινο.

Στην Πολιάνα βρέθηκαν θραύσματα κεραμιδιών και μνήματα και πολλά κεραμικά ΝΑ του Παλιοχωρίου. Μεγαλοπρεπής ο ενοριακός ναός του Αγίου Νικολάου με εξαιρετικής τεχνοτροπίας κεντρικό τέμπλο που μεταφέρθηκε από το μοναστήρι του Άϊ Λια. Το έτος 1850 επεκτάθηκε πράγμα που σημαίνει ότι κτίσθηκε αρκετά χρόνια προ αυτού του έτους. Με ιστορικό ενδιαφέρον η Παναούλα (Κοίμηση Θεοτόκου) στον ομώνυμο συνοικισμό που φαίνεται ότι πολλές δεκάδες χρόνια στέκει εκεί από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας πάντα φροντισμένη και ανακαινισμένη. Στο προαύλιο βρίσκεται ένας τεράστιος ογκόλιθος σχήματος παραλληλεπίπεδου με δυσκατάληπτη επιγραφή, που κατά μία ερμηνεία αναφέρεται στο Δία από τον οποίο ζητούν την απομάκρυνση άγριου θηρίου (πιθανόν του Καλυδώνιου κάπρου). Σώζεται ακόμη μία λευκή λίθινη βάση, (βάθρο) αρχαίου αγάλματος και διαστάσεων 0,75 x 1,30 μ. με εγχάρακτη επιγραφή σε Ευβοϊκή γραφή.

Το ειδωλολατρικό αυτό ρυθμού βασιλικής, μετατράπηκε σε χριστιανικό και αποτέλεσε το κέντρο λατρείας της Παναγίας στην περιοχή. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν τα ξωκλήσια σκορπισμένα σε πανέμορφα μέρη. Άξιο μνείας είναι το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, 2,5 χλμ. ανατολικά στον δρόμο για την Κλεπά. Ανακαινίσθηκε το 1778 από τον Θανασούλα Σισμάνη σύμφωνα με επιγραφή, που βρίσκεται πάνω από την είσοδο του καθολικού. Το μοναστήρι διαλύθηκε το 1833 και σώζεται το καθολικό του που ανακαινίσθηκε το 1965. Κατά την παράδοση βρισκόταν 300 μ. περίπου πιο κάτω από την σημερινή του τοποθεσία. Πιθανώς κάποια καταστροφή έπληξε το μοναστήρι και εξανάγκασε τους κατοίκους να το ξανακτίσουν στη σημερινή του θέση. Οι διαστάσεις της εκκλησίας ήταν μεγαλύτερες από αυτές που έχει το καθολικό σήμερα. Αυτό διαπιστώνεται από το αρίστης τέχνης τέμπλο, που μετά την κατάργηση του μοναστηριού μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στην εκκλησιά του Αγίου Νικολάου.

Άξιο παρατήρησης είναι το Κάστρο. Πρόκειται για μια περιοχή αρκετών στρεμμάτων με σπηλιές, πηγές και φυσική οχύρωση. Ήταν απρόσιτο από τη βόρεια, ανατολική και δυτική πλευρά, λόγω των απότομων και δυσθεώρητων βράχων. Τη νότια πλευρά προστάτευε, ο αδιάβατος στο σημείο αυτό, Εύηνος. Μόνο μια στενωπή διάβαση στη βόρεια πλευρά, που λέγεται λαιμός, σε οδηγούσε στο κάστρο. Εδώ βρίσκονται και ερείπια χριστιανικού ναού. Φαίνεται ότι το Κάστρο, χρησιμοποιούταν ως κρησφύγετο από την αρχαία εποχή. Οι Αραχοβίτες ασχολούνταν παλαιότερα με τη ραπτική και μιλούσαν και αυτοί τη συνθηματική γλώσσα των ραφτάδων.

Η πολεοδομική δομή Αράχοβας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στο κέντρο του χωριού, βρίσκεται το αρχοντικό των Σισμαναίων χτισμένο στα 1898. Το υπέροχο κτίσμα του δημοτικού σχολείου σήμερα λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο που ιδρύθηκε το 1995 με ντόπια αντικείμενα και σκεύη των περασμένων 2 αιώνων. Στον οικισμό Κρανές βρίσκεται ο μοναδικός εν λειτουργία μύλος στο Δήμο Πλατάνου, ο οποίος λειτουργεί με 2 κλασσικές μυλόπετρες και εξυπηρετεί περιστασιακά τους ντόπιους. Η Αράχοβα με την όμορφη παραδοσιακή πλακόστρωτη πλατεία της, τα παραδοσιακά λιθόχτιστα σπίτια αρχιτεκτονικής ομορφιάς, τον Καστανόλογγο και την ποικίλη δασική βλάστηση, με τους πλατανιάδες στις ρεματιές, τις κερασιές, τις καρυδιές, τις βρύσες, τα πέτρινα αλώνια και την πανοραμική θέα στην Ευηνολίμνη είναι γοητευτικός τόπος προορισμού για τον φυσιολάτρη. Αξίζει μια εκδρομή στην κρουσταλλένια Μεγάλη Βρύση που περικλείεται από αιωνόβια πλατάνια και μια τεράστια σπηλιά από την οποία βγαίνει το νερό. Εκεί βρίσκεται και το υδραγωγείο του χωριού.