Γαβρολίμνη

Η Γαβρολίμνη είναι κτισμένη σε πλαγιά του λόφου Καλιακούδα, που είναι μέρος μιας εκτεταμένης λοφοσειράς στις νότιες υπώρειες του Αράκυνθου. Μεταξύ της Βαράσοβας δυτικά και της Κλόκοβας ανατολικά, του Εύηνου βόρεια και της ακτής νότια, σχηματίζεται η κοιλάδα της Γαβρολίμνης, που διασχίζεται από το Ρέμα της Αργαλιούς. Η κοιλάδα διακόπτεται από χαμηλά γεωμορφολογικά εξάρματα, όπως το Μαυροβούνι (287 μ.) ανάμεσα στην Κλόκοβα και τη Βαράσοβα και η Καλιακούδα (361 μ.) βόρεια της Βαράσοβας.

Στην κατάφυτη κοιλάδα της Γαβρολίμνης, 2 χλμ. βόρεια του χωριού σε μια ήρεμη και ερημική τοποθεσία, στη θέση Πανακτζή, που έρχεται σε αντίθεση με το γειτονικό απόκρημνο βουνό της Βαράσοβας, ανάμεσα σε πεύκα, ελιές και κυπαρίσσια σώζεται ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου γνωστής με το όνομα Παναγία Παναξιώτισσα (Πανακτζιώτισσα – Παναξιώτισσα). Πρόκειται για παλιό μοναστήρι και διασώζεται το εκπληκτικής ομορφιάς και επιβλητικό καθολικό που είναι ναός σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Ο ναός χρονολογείται ότι είναι κτίσμα της τελευταίας 25ετίας του 10ου αι. και ο τύπος της αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο στην εξέλιξη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Ο τρούλος της είναι ένα πραγματικό κομψοτέχνημα. Από τις συνεχείς προσχώσεις ο ναός βρίσκεται τώρα χαμηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους κατά μισό μέτρο. Πρέπει να χτίστηκε πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που είχε μάλιστα μεγάλες διαστάσεις καθόσον τα μαρμάρινα γλυπτά της κεντρικής αψίδας προέρχονται από αρχαιότερα μέλη.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ερειπωμένο Λιοτρίβι που βρίσκεται κοντά στο ναό και το οποίο λειτουργούσε περίπου μέχρι το 1960. Ο ενοριακός ναός της Γαβρολίμνης τιμάται στο όνομα των Παμμέγιστων Ταξιαρχών, ενώ στα Χάνια Γαβρολίμνης το παρεκκλήσι των Αγίων Αναργύρων, κτίσθηκε στα τέλη της 10ετίας του 1960, στη θέση παλαιότερου, στον τύπο της μονόχωρης δρομικής βασιλικής. Πάνω από το ναό σε απόσταση 300 μ. βρίσκεται η περιοχή Μάρμαρα, όπου υπάρχουν αρχαιότητες. Το παλαιό χωριό βρισκόταν στη θέση Νταούταγα κάπου 3χλμ. ανατολικά από τη σημερινή του θέση. Πρέπει να καταστράφηκε το 1801 με τη φοβερή μάχη της Γαβρολίμνης όπου σκοτώθηκε ο αρματολοκαπετάνιος Λουκάς Καλιακούδας. Ο λόφος Καλιακούδα στον ηρωικό καπετάνιο, οφείλει το όνομά του. Στο Παλιοχώρι Νταούταγα υπάρχει μικρό μονόχωρο ξωκλήσι η Αγία Παρασκευή (περί το 1900). Νοτιοδυτικότερα βρίσκονται ερείπια εξωκλησιού του Προφήτη Ηλία.