Βελβίνα

Δυτικά της Ναυπάκτου, στη δεξιά όχθη του μικρού ποταμού Βαριάς και ιδιαίτερα του δυτικού κλάδου του, Ρουπακιώτη (Μπαργιαμπλή Ρέμα) που κατεβαίνει από τις ράχες Κρεβάτια και Ρουπακιά είναι κτισμένη η Βελβίνα, που είναι έδρα του ομώνυμου διαμερίσματος. Ειδικότερα βρίσκεται στις ΝΑ απολήξεις του αντερείσματος της Κλόκοβας, Παλατράχη (642 μ.) ανάμεσα στους χειμάρρους Βελβινιώτη (Πλατανόρεμα) και Ρουπακιώτη.

Στο κέντρο του οικισμού απλώνεται ένα μικρό λεκανοπέδιο, ενώ τα σπίτια είναι κτισμένα στις πλαγιές των γηλόφων που το περιβάλλουν. Ο οικισμός περιβάλλεται από δασώδη έκταση χαμηλής και μεσαίας βλάστησης. Η προέλευση της ονομασίας του χωριού είναι αδιευκρίνηστη. Το όνομα είναι πρωτοελλαδικό και απαντιέται και αλλού. Βερβίνια λέγονταν την αρχαία εποχή οι ξύλινες κρεμάστρες που κρεμούσαν τα μυροδόχα και ελαιοδόχα αγγεία. Η λέξη βερβίνια μπορεί να εξελιχθεί σε βελβίνια κατά το αδερφός – αδελφός, γρήγορα – γλήγορα σύμφωνα με το φαινόμενο της ανομοίωσης με τροπή. Όμως η σχέση των δύο λέξεων δεν είναι βέβαιη.

Στη θέση Ελληνικό (502 μ.), στα όρια με το Δήμο Αντιρρίου, στην κορυφογραμμή της Παλατράχης υπάρχουν σημαντικές αρχαιότητες. Βρέθηκε ναός (περί το 400 π.Χ.) ο οποίος έχει αποδοθεί στον Ποσειδώνα αλλά τούτο δεν είναι βέβαιο, όπως και η άποψη ότι εδώ είναι η Ακρόπολη του Μολυκρείου. Και σε άλλα σημεία του χωριού έχουν παρατηρηθεί αρχαιότητες, όπως τάφοι κτλ. Επίσης υπάρχουν και ερείπια ναών της βυζαντινής εποχής. Ο Άϊ Λιας που κτίσθηκε με κατεργασμένους ασβεστόλιθους.

Το παλιομονάστηρο του Τιμίου Σταυρού, όπου διασώζεται η βάση ελαιόμυλου. Το Παλιοεκκλησάκι είναι κτισμένο σε ερείπια αρχαίου ναού. Η ύπαρξη αρκετών ακόμα αγιωνυμίων είναι ενδεικτική κατοίκησης και την βυζαντινή εποχή. Ο ενοριακός ναός είναι αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα και παραδίδεται ότι είναι πολύ παλιός. Στην κορυφή του λοφίσκου υπάρχει και το πνευματικό κέντρο του Πολιτιστικού Συλλόγου. Παλαιός οικισμός είναι το Καψοχώρι ΒΔ της Βελβίνας.