Βλαχομάνδρα

ΒΔ της Ναυπάκτου, σε έδαφος κατωφερικό στις ΒΑ υπώρειες της Κλόκοβας και στις δυτικές του όρους Ριγάνι, βρίσκεται η Βλαχομάνδρα, έδρα του ομώνυμου τοποδιαμερίσματος. Η προέλευση της ονομασίας είναι φανερή: Βλαχομάνδρα, που σημαίνει εγκατάσταση βλαχοποιμένων, ποιμνιοστάσιο, στανοτόπι, μαντριά βλάχων. Το χωριό ήταν στη θέση Παλιοχώρι ΒΔ του σημερινού και αποτελούταν από δύο συνοικισμούς. Ο ένας λεγόταν Καρνοχώρι ή Καρβουνοχώρι.

Στην περιφέρεια της Βλαχομάνδρας λειτουργούσαν τέσσερις νεροκίνητοι μύλοι. Ο “Παλιόμυλος” στη συμβολή των ρεμάτων Χοχλαστής και Ροδιάς που σχηματίζουν της Αμαραούς το Ρέμα, της “Εκκλησιάς ο Μύλος” στο ρέμα της Αμαραούς. Κοντά στο Χάνι Μπανιά στη θέση Βοϊδοφάενα είναι ο μύλος του Κώστα Χρ. Μητσόπουλου και ο μύλος του Θανάση Κ. Πετσίνη στη θέση Ζαχέικα.

Στο Τοπικό Διαμέρισμα ανήκει ο συνοικισμός Χάνι Μπανιά στη γέφυρα Μπανιά, που βρίσκεται παροχθίως και στην αριστερή, από τις πηγές, όχθη του Ευήνου. Η Γέφυρα Μπανιά, τύπου Μπέλεϋ (Bailey Bridge), που ανακατασκευάσθηκε το 1948, συνδέει τη Ναυπακτία με την Τριχωνίδα και είναι βασική υποδομή της περιοχής. Ήδη ο οικισμός αναπτύσσεται συνεχώς και σε τούτο βοηθούν οι εγκαταστάσεις ποταμοκατάβασης και ποταμοπορίας.

Άλλος οικισμός είναι τα Σφηκαίικα, ΝΔ από τον οικισμό Γέφυρα Μπανιά και ΒΔ του οικισμού Βλαχομάνδρας. Στην περιφέρεια της Βλαχομάνδρας βρέθηκαν αγγεία και λύχνοι, όπως και επιτύμβιες στήλες με τις επιγραφές “Προμάθω τόδε σάμα φιλοξένω ανδρός” και “Δολίχα λίθος εμ Φιλοδήλο”. Στον παραπόταμο του Εύηνου Βοϊδοφάενα και στους παραχειμάρρους του βρίσκονται 9 πέτρινα μονότοξα γεφύρια επί του δρόμου Ναύπακτος – Θέρμο, που κατασκευάσθηκαν κατά την Τρικουπική περίοδο 1889 – 1890. Το μεγαλύτερο αξιοθέατο της περιοχής είναι ο ίδιος ο Εύηνος. Επίσης τα πυκνά δάση με την ποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας είναι καταφύγιο γαλήνης και ηρεμίας για τους φυσιολάτρες.